Transportfiets & bakfiets trapassen deel 2: BSA type maten en waar je op moet letten

Als vervolg op het vorige artikel over trapassen van het type Thompson, nu ook een artikel over het BSA type trapas. Bij een BSA type trapas zijn de conussen integraal met de as, die uit een geheel gehard stuk staal bestaat. De cups hebben schroefdraad, en schroeven in het trapashuis.

Dit model trapas werd vrij vaak op hele oude transport- & bakfietsen gebruikt. Vanaf de jaren ’30 werden de dikke Thompson trapassen steeds populairder. Een van de laatste merken die nog BSA type assen gebruikte (naast Thompson assen) was Juncker.

Om de cups te blokkeren werden verschillende systemen toegepast. Als eerste het waarschijnlijk oudste type, door spieën aan de voorzijde van het trapashuis. Deze zitten op mijn jaren ’20 transportfiets.

De volgende methode is via klembouten. Die kunnen zowel aan de voorzijde als aan de onderzijde zitten van het trapashuis. Waarschijnlijk is aan de voorzijde het oudste model. Maar beide methoden zijn lang naast elkaar toegepast. Voor de bouten werden een type slotbouten gebruikt met een nokje die het draaien van de bout bij het vastzetten voorkomt. Dergelijke slotbouten in die maat worden niet meer gemaakt. Maar mochten deze stuk zijn of ontbreken, dan kun je ook gewoon M6 bouten gebruiken van voldoende lengte.

Tot slot waren er ook nog transportfietsen met BSA type trapassen zonder klembouten of spieën, waarbij de cups werden vastgezet door en ring aan de linkerzijde, en een cup met een vaste flens die tegen het trapashuis aangedraaid werd. Deze methode wordt nog steeds op normale fietsen gebruikt. Met name Juncker pastte dit model nog tot na de oorlog toe, zoals in dit artikel te zien is.

Van de cups ken ik twee maten toegepast op transportfietsen. De eerste is de BSA maat, namelijk 1.37 inch met een schroefdraad van 24TPI. Deze cups hebben een buitendiameter van 34.6 tot 34.9mm. Dit is een standaard maat die ook nu nog steeds op gewone fietsen wordt toegepast, en dus uitwisselbaar en makkelijk te vervangen. De tweede maat die ik ken heeft een buitendiameter van 36mm. Deze zit op mijn Magneet stafiets, in kombinatie met een dikkere BSA as. Deze zou overeen kunnen komen met de Italiaanse standaard maat 36mm x 24TPI.

De onderstaande tabel geeft verschillende standaard maten BSA cups die op reguliere fietsen zijn toegepast:

LET OP: de cups hebben een linker en rechter schroefdraad en zijn dus niet om te wisselen! Dus als een cup niet soepel in het trapashuis draait, dan zit hij aan de verkeerde kant.

En dan de assen zelf. Hieronder is een overzicht van de maten waar je op moet letten.

Diameter: Ik ben 2 verschillende diameters tegengekomen: 15.8mm en 17.5mm. 15.8mm is de standaard diameter van normale fietsen.

Lengte: Net zoals bij Thompson assen, zijn ook de BSA type assen langer dan bij reguliere fietsen, om de lagers duurzamer te maken. Bij reguliere fietsen is het trapashuis 68mm breedt en bij transport- & bakfietsen is dat 80mm. De assen zijn dus ook langer: 150mm. Andere lengtes ben ik nog niet tegengekomen.

Lengte links en lengte rechts: deze lengtes kunnen verschillen. De rechter kant kan langer zijn dan de linker kant, omdat de crank met tandwiel breder is.

De assen met 15.8mm diameter en 150mm lengte zijn nog wel vindbaar als je goed zoekt. Ik ken meerdere assen die recentelijk nog zijn gevonden. Dit is de Bayliss Wiley No.3. Als je dat nummer hebt, dan weet je dat de as die specifieke afmetingen heeft:

Zowel de 15.8mm als de 16.0mm assen gebruiken de standaard 1.37inch x 24TPI cups. De 17.5mm as gebruikt de grotere 36mm cups. Van de 16.0mm as ben ik nog nooit een NOS exemplaar tegengekomen. Van de 17.5mm had ik het geluk er een te vinden voor mijn Magneet stafiets, waarvan de oorspronkelijke as te versleten was. Maar het zou kunnen dat dat het laatste exemplaar was die nog in nieuwstaat over was.

Het voordeel van BSA trapassen is wel dat het vrij simpele onderdelen zijn, die d.m.v. een draaibank uit een hardbare staalsoort gemaakt kunnen worden. Ze moeten dan wel nog op de juiste wijze gehard worden, wat de nodige kennis en vaardigheid vereist.

Verder nog van belang om te weten: omdat de assen door en door gehard zijn, zul je in het algemeen geen schade op het spievlak vinden (in tegenstelling tot Thompson assen, waar de as zelf van ongehard staal is). Wat wel kan gebeuren is een plotselinge breuk van de as, met name op het spievlak. Dit komt doordat het staal door zijn hardheid ook gevoeliger is voor brosse breuk eventueel verergerd door metaalmoeheid, met name op een dikte overgang.