Aanval op een bakkersbakfiets tijdens de oorlogswinter

Zojuist was ik in contact met iemand uit Australië, die op zoek was naar een afbeelding van een bakkers bakfiets. Hij was geboren en opgegroeid in Rotterdam, en geëmigreerd naar Australië in 1960. Hij is een boek aan het schrijven over zijn ervaringen voor zijn kinderen en kleinkinderen, en zocht een afbeelding van een bakkers bakfiets voor een ervaring die hij beleefde tijdens de oorlog. Niet alle herinneringen rond bakfietsen en transportfietsen zijn fijne herinneringen, zoals in dit geval. Maar het is een stukje geschiedenis, dus ik vroeg of ik het deel uit zijn boek hier mocht plaatsen:

“The winter of 1944 is remembered in the Netherlands as “The Hunger Winter”. Young and old were dying of starvation because the occupying army had taken most farm produce for consumption by German citizens and their military. I saw adults and children collapse and die on the streets of Rotterdam from hunger and exposure. Fuel for heaters and stoves became totally unobtainable. In desperation people tried stealing the wooden poles meant to deter allied parachutists and glider landings. Those who were caught attempting such theft were summarily executed on the spot. Those dark days were really desperate times. The authorities made feeble attempts to feed the masses. Every Monday, Wednesday, Thursday and Saturday one could obtain a portion of watery soup. The soup was prepared in “Gaar Keukens” (Ready to eat kitchens) and was doled out sparingly. It was insufficient to really stave of death from hunger, but it was better than nothing. I guess you will never truly realise how trying those days were for all inhabitants of the big cities in Western Holland unless you lived through them. The occupying forces, the weather and the war all conspired to make that winter one of true desperation. People died on the streets, and in their home. The aged were the hardest hit. Fuel for heating and cooking was almost non-existent. Food was unobtainable. From what I have read and learned it was only worse for the Russian peasants, who were ruthlessly exterminated by the Germans.

Research into the number of Dutch World War Two civilian casualties puts the number at around 175,000 lives lost. This does not include the maimed, crippled and wounded who survived the war. To this day television pictures of children starving in third world countries fail to move me emotionally. It was, sad to say, a common sight in my youth. History records that more than 3 million Dutch people were starving. A contributing factor to this starvation was the fact that the Dutch waterways in December 1944 and January/February 1945 were frozen solid. This stopped transport lighters (river boats), the normal transport then, from those areas where there still was food from reaching the cities in the West of the Netherlands with much needed foodstuffs. It was a horrible time and our family survived mainly because of my brother Jan. He was the eldest boy then still at home. He excelled at scavenging food from the unlikeliest places. I won’t regale you with horror stories of what desperate people used as food, but if it was alive, avian, reptilian or mammalian and unlucky enough to be caught, it was eaten.

On a bread carrier the cargo space was usually enclosed with a wooden lid. These simple transport carriers were in use in Rotterdam in the 1940’s. A thriving business in our neighbourhood rented out a variety of these carriers.

The total number of people (around 30 million) who died as a direct result from the Second World War is obscene. Life was cheap, just existing was a harsh, reality exercise and death could come at any time. We were walking to church when we unexpectedly came under fire. A couple of open trucks with German soldiers heading north were fired on from the rooftops, in a botched ambush attempt, by the resistance. The trucks accelerated and drove out of the ambush. The soldiers on the back blindly returned fire, shooting at any target that presented itself. Sadly a couple of pedestrians, innocent bystanders again, became part of the dreadful statistics in the total death toll of World War Two.

A baker’s carrier (see the photo above) was attacked. It had become known that this baker received flour from the German military and baked bread for them. A couple of dozen people attacked the carrier when it passed near our playground. The delivery man tried his best to defend his cargo, but succumbed to the mob. When he was vanquished the men and women looted the bread and disappeared. The delivery person, a man called Meewis, was a sorry sight and bleeding profusely when he pedaled his painful way back to the bakery.”

Göricke transportfiets

Goedemiddag,

Ik zit al wat uurtjes te neuzen en te speuren.
Maar ik kom maar niet verder met mijn fiets.
Ik bezit een Göricke transportfiets. Deze is naar zeggen van de verkoper (die de fiets als sier stuk had staan in huis) 100 jaar oud inmiddels.

Nu wil ik graag deze fiets blijven gebruiken als fiets. Al heeft hij wel wat jaartjes in mijn slagerij gestaan als reclame zuil, omdat de trapper er steeds af schoot. Nu heeft de fietsenmaker om de hoek er naar gekeken, maar die kan enkel oordelen dat er een nieuwe trapper as op moet. En dan verdwijnt het ketting blad dus ook. En volgens mij zit het origineel er nog op.
Er zijn 2 dingen die ik graag wil weten, en waarvan ik hoop bij jullie een antwoord te krijgen.
1) Hoe oud (ongeveer) is mijn slagers fiets? Kan nergens een frame nummer vinden overigens.
2) Waar kan ik reserveonderdelen vinden voor de trapper as. Want nieuw wil ik helemaal niet eigenlijk. En ik internet zoek ik waarschijnlijk niet goed genoeg.

Met vriendelijke groet
Houdoe wôr,
Mit freundlichen Grüßen,
Kind regards,

J. Vaartjes (Jan)

www.janvaartjes.nl

Transportfiets & bakfiets trapassen deel 2: BSA type maten en waar je op moet letten

Als vervolg op het vorige artikel over trapassen van het type Thompson, nu ook een artikel over het BSA type trapas. Bij een BSA type trapas zijn de conussen integraal met de as, die uit een geheel gehard stuk staal bestaat. De cups hebben schroefdraad, en schroeven in het trapashuis.

BSA type trapas en cups

Dit model trapas werd vrij vaak op hele oude transport- & bakfietsen gebruikt. Vanaf de jaren ’30 werden de dikke Thompson trapassen steeds populairder. Een van de laatste merken die nog BSA type assen gebruikte (naast Thompson assen) was Juncker.

Om de cups te blokkeren werden verschillende systemen toegepast. Als eerste het waarschijnlijk oudste type, door spieën aan de voorzijde van het trapashuis. Deze zitten op mijn jaren ’20 transportfiets.

Spieën aan de voorkant van het trapashuis om de cups te blokkeren
NOS vernikkelde spieën voor een BSA trapashuis

De volgende methode is via klembouten. Die kunnen zowel aan de voorzijde als aan de onderzijde zitten van het trapashuis. Waarschijnlijk is aan de voorzijde het oudste model. Maar beide methoden zijn lang naast elkaar toegepast. Voor de bouten werden een type slotbouten gebruikt met een nokje die het draaien van de bout bij het vastzetten voorkomt. Dergelijke slotbouten in die maat worden niet meer gemaakt. Maar mochten deze stuk zijn of ontbreken, dan kun je ook gewoon M6 bouten gebruiken van voldoende lengte.

BSA type trapas met klembouten aan de voorzijde op een Magneet transportfiets (vermoedelijk eind jaren ’20)
BSA type trapas met klembouten aan de onderzijde op een Magneet transportfiets uit 1934
Klembouten voor BSA type trapashuis

Tot slot waren er ook nog transportfietsen met BSA type trapassen zonder klembouten of spieën, waarbij de cups werden vastgezet door en ring aan de linkerzijde, en een cup met een vaste flens die tegen het trapashuis aangedraaid werd. Deze methode wordt nog steeds op normale fietsen gebruikt. Met name Juncker pastte dit model nog tot na de oorlog toe, zoals in dit artikel te zien is.

Doorsnede van een BSA trapas zonder klembouten of spieën.

Van de cups ken ik twee maten toegepast op transportfietsen. De eerste is de BSA maat, namelijk 1.37 inch met een schroefdraad van 24TPI. Deze cups hebben een buitendiameter van 34.6 tot 34.9mm. Dit is een standaard maat die ook nu nog steeds op gewone fietsen wordt toegepast, en dus uitwisselbaar en makkelijk te vervangen. De tweede maat die ik ken heeft een buitendiameter van 36mm. Deze zit op mijn Magneet stafiets, in kombinatie met een dikkere BSA as. Deze zou overeen kunnen komen met de Italiaanse standaard maat 36mm x 24TPI.

Grotere maat cups op de Magneet transportfiets uit 1934

De onderstaande tabel geeft verschillende standaard maten BSA cups die op reguliere fietsen zijn toegepast:

LET OP: de cups hebben een linker en rechter schroefdraad en zijn dus niet om te wisselen! Dus als een cup niet soepel in het trapashuis draait, dan zit hij aan de verkeerde kant.

En dan de assen zelf. Hieronder is een overzicht van de maten waar je op moet letten.

Diameter: Ik ben 2 verschillende diameters tegengekomen: 15.8mm en 17.5mm. 15.8mm is de standaard diameter van normale fietsen.

Lengte: Net zoals bij Thompson assen, zijn ook de BSA type assen langer dan bij reguliere fietsen, om de lagers duurzamer te maken. Bij reguliere fietsen is het trapashuis 68mm breedt en bij transport- & bakfietsen is dat 80mm. De assen zijn dus ook langer: 150mm. Andere lengtes ben ik nog niet tegengekomen.

Lengte links en lengte rechts: deze lengtes kunnen verschillen. De rechter kant kan langer zijn dan de linker kant, omdat de crank met tandwiel breder is.

De assen met 15.8mm diameter en 150mm lengte zijn nog wel vindbaar als je goed zoekt. Ik ken meerdere assen die recentelijk nog zijn gevonden. Dit is de Bayliss Wiley No.3. Als je dat nummer hebt, dan weet je dat de as die specifieke afmetingen heeft:

Zowel de 15.8mm als de 16.0mm assen gebruiken de standaard 1.37inch x 24TPI cups. De 17.5mm as gebruikt de grotere 36mm cups. Van de 16.0mm as ben ik nog nooit een NOS exemplaar tegengekomen. Van de 17.5mm had ik het geluk er een te vinden voor mijn Magneet stafiets, waarvan de oorspronkelijke as te versleten was. Maar het zou kunnen dat dat het laatste exemplaar was die nog in nieuwstaat over was.

Versleten en nieuwe 17.5mm BSA trapas

Het voordeel van BSA trapassen is wel dat het vrij simpele onderdelen zijn, die d.m.v. een draaibank uit een hardbare staalsoort gemaakt kunnen worden. Ze moeten dan wel nog op de juiste wijze gehard worden, wat de nodige kennis en vaardigheid vereist.

Verder nog van belang om te weten: omdat de assen door en door gehard zijn, zul je in het algemeen geen schade op het spievlak vinden (in tegenstelling tot Thompson assen, waar de as zelf van ongehard staal is). Wat wel kan gebeuren is een plotselinge breuk van de as, met name op het spievlak. Dit komt doordat het staal door zijn hardheid ook gevoeliger is voor brosse breuk eventueel verergerd door metaalmoeheid, met name op een dikte overgang.