alles over transportfietsen
Met dank aan Jan Cees Rutgers voor het digitaliseren van deze beelden. Dit zijn de originele afbeeldingen die gebruikt zijn voor de prijscouranten. Erg fijn om ze in volledig detail beschikbaar te hebben!
Click op de afbeeldingen voor volledige grootte:
1912
1915
1917
1920
1922
1923
1924
1925
1939
Jüncker & Co. was opgericht in 1898. Aanvankelijk was het een groothandel in onderdelen en geimporteerde rijwielen. Hieronder volgen scans uit folders en advertenties uit de periode dat Jüncker transport- en bakfietsen van het merk W.K.C. importeerde. Voor meer informatie over W.K.C. zie ook dit artikel.
1910
In het archief van De Oude Fiets (alleen toegankelijk voor leden) bevindt zich een prijscourant van Jüncker & Co. uit 1910, met daarin de eerste verschijning van W.K.C. rijwielen (in de prijscourant uit 1908 wordt W.K.C. nog niet genoemd). Daaronder bevindt zich ook deze bizarre W.K.C. transportfiets:
De heftruckvorkvormige voordrager zit direct op de balhoofdbuis bevestigd. En het voorspatbord is evenlang als het achterspatbord. De wielen hebben 50 spaken. Het geeft de fiets een vreemd uiterlijk. Ook staat het frame als afbouwframe beschikbaar:
Dit zijn de enige tot nu bekende afbeeldingen van W.K.C. transportfietsen geimporteerd door Jüncker. Mocht iemand nog meer voorbeelden hebben, dan voeg ik die graag toe! (mail naar redactie@transportfiets.net)
1917
1921
1924
In 1924 kondigt Jüncker aan te zijn gestart met eigen productie van rijwielen in dit artikel. Dit gaat aanvankelijk alleen nog om toerfietsen. Transport- en bakfietsen blijven van W.K.C:
1925
1926
In deze brief bijgevoegd bij de prijscourant van seizoen 1926/27 (zie link) geeft Jüncker aan nu ook te zijn gestart met de productie van eigen transport- en bakfietsen:
De bakfiets uit deze folder. Dit is nog een W.K.C. bakfiets. De bakfiets is identiek (inclusief W.K.C. kettingwiel) aan de W.K.C. bakfiets van A. Druyf & Co., zie dit artikel)
En de afbeelding van de eerste Jüncker transportfiets van eigen fabrikaat:
Nog enkele advertenties uit het jaar:
In 1926 geeft W.K.C. aan dat de import van W.K.C. is overgedragen o.a. naar A. Druyf & Co. (later bekend van Maxwell transport- en bakfietsen):
Voor latere Jüncker transport- en bakfietsen, zie het overzicht van prijscouranten (niet via de knop in het bovenstaande menu, dat overzicht is verouderd): https://www.transportfiets.net/2018/03/25/overzicht-prijscouranten/
Dit frame was voorheen in bezit van Nick, zie eerder artikel: 2 hele oude transportfiets frames van Nick. Nu is hij in handen van Maurice.
In ieder geval is nu bevestigd dat hij uitgerust is geweest met een bandrem, waarvoor de geleider op de voorvork nog aanwezig is. Als dit er origineel op zat (en dus niet later is toegevoegd), dan is dit een wel een zeer oud frame. De laatste afbeelding in een prijscourant met bandrem is de Gazelle uit 1917.
De trapas is een korte, slechts zo’n 140mm lang, van het merk WEB:
Afmetingen van het trapashuis:
En het gat voor de stelknop. Dit is zoals eerder besproken iets wat maar op weinig transportfietsen in prijscouranten terug te vinden is en allemaal jaren ’20 of eerder. De laatste is van Empo uit 1929, maar daar blijkt uit de beschrijving dat de gebruikte afbeelding verouderd is. Ook de balhoofdbuis uit een stuk is vrij kenmerkend voor transportfietsen van tot rond 1930.
De ingesoldeerde achterpadden:
En de twee (!) framenummers:
Alles bij elkaar wijst toch op een bouwjaar begin jaren ’20 of nog eerder. Maar het zou mooi zijn als er ooit een merk en exact bouwjaar aan gekoppeld kan worden.
Aanvulling: onbekende codering “CD” op het balhoofd:
Online zoekende kwam ik deze transportfiets tegen. De fiets staat in het museum ’t Olde Maat Uus te Giethoorn, en was daar oorspronkelijk van de postbode. Met dank aan het museum voor deze foto’s die ik voor het artikel mocht gebruiken.
Wat direct opviel was het model “mohawk” frame. Het is niet zo’n model als dat van Eysink en Cyrus, maar eentje waarbij de onderste buis schuin omhoog loopt richting de zadelbuis. Dit is typisch voor jaren ’20 transportfietsen.
Hieronder een overzicht van de bekende transportfietsen met dit model mohawk frame:
Amstel, 192?:
Burgers, 1921, 1922 en 1925:
Burgers 1927:
De folders van 1917 en eerder, en die van 1929 tonen geen mohawk frame transportfietsen. Burgers produceert ook later nog toerfietsen met eenzelfde mohawk frame, maar alleen voor hogere modellen: https://burgers-enr.net/mohawk-overzichtjpg/. Die zijn daarom makkelijk te onderscheiden van de transportfiets modellen.
New Elswick (B-merk van Burgers) 1927:
De folder van New Elswick uit 1933 toont nog steeds hetzelfde model, maar met de beschrijving dat het rijwiel niet overeenkomt met de afbeelding en de bovenbuizen parallel lopen.
Nederlandsche Vlag Rijwielen, jaartal onbekend (mogelijk B-merk van Burgers):
Gazelle 1924:
Gazelle lijkt mohawk frames maar heel kort te hebben geproduceerd, want hij staat er niet in in de folders uit 1920 en eerder en ook niet vanaf 1925.
Het is dus vrij waarschijnlijk dat het een jaren ’20 fiets betreft. Precies hoe oud en welk merk is nog niet bekend. Het is in ieder geval het enige bekende exemplaar met zo’n model mohawk frame dat nog over is gebleven. En welk merk het ook is, het is in ieder geval dan zeker het oudste exemplaar van dat merk. Hopelijk kan er later nog eens onderzoek naar gedaan worden!
Dit artikel is bedoeld om de ontwikkeling van de transportfietsen van Velleman & Verdoner, later Magneet samen te vatten. Ik zal dit artikel aanpassen zodra meer informatie beschikbaar wordt.
Er was al het een en ander op de site te vinden onder prijscouranten (deze link, de link in het top menu is verouderd), maar er is nog veel onduidelijk door gebrek aan informatie. Doordat de fabrieken verschillende manieren zijn afgebrand is er veel verloren gegaan wat betreft oude documentatie. Maar via scans uit het blad “De Rijwielhandel” (met dank aan Theo de Kogel) is nu veel meer duidelijk geworden. Voor algemene geschiedenis van Velleman & Verdoner / Magneet, zie ook het artikel op Rijwiel.net. Een deel van de informatie hieronder komt ook uit dit artikel.
Vanaf 1909 verkopen Velleman & Verdoner fietsen onder het eigen merk “Magnet”. Dit zijn nog ingekochte fietsen. Vanaf 1922 begint de eigen productie.
Interessant is dat aanvankelijk in 1922 geadverteerd wordt onder de naam “Magneet” in de Rijwielhandel:
En iets later in 1922 in “De Rijwielhandel” onder de naam “The Magnet”:
De bovenstaande advertenties gaan nog over gewone fietsen.
De oudst bekende vermelding van “Magnet” transportfietsen is uit 1923. Deze advertentie komt uit “De Rijwielhandel”, 5 oktober 1923:
Hier op de site is ook al een prijscourant aanwezig uit het jaar 1923:
Interessant is de voordrager. Dit is een van de eerste zware voordragers, met verbinding aan de horizontale stuurbuis, voorvork en vooras. De onderstaande fiets heeft eenzelfde voordrager en is van rond die tijd, maar vermoedelijk van een ander merk:
Op 27 juni 1924 vragen Velleman & Verdoner het octrooi (aanvraag 27479) aan voor een geheel nieuw model transportfiets, waarbij met name een nieuwe constructie voor de voordrager en bevestiging aan de fiets wordt geintroduceerd:
Hieronder is de tekst uit het octrooi te lezen:
Het octrooi is verleend op 16 augustus 1926, onder nummer 15316. Het was tot nu toe onbekend wanneer dit model op de markt kwam. Uit de verschillende artikelen en advertenties van “De Rijwielhandel” is nu duidelijk dat dat al in 1924 het geval was, voor het Octrooi werd verleend. De oudste vermelding komt uit “De Rijwielhandel”, 31 oktober 1924:
Volgens het artikel was dit model dus toen “reeds geruimen tijd in den handel gebracht”. Ook interessant is de vermelding van “heeft een enkele firma aanleiding gegeven te trachten ons artikel, tenminste voor zoover zij hiervoor in staat was, te imiteeren”. Zouden ze hiermee richten naar Eysink, vanwege de Eysink Super Standaard? (oudst bekende exemplaar daarvan is van Sjoerd, uit 1925). Deze fiets heeft ook vaste verbindingen aan de horizontale stuurstang, en speciale nokken op de voorvork voor bevestiging van de voordrager. Natuurlijk is maar de vraag wie wie imiteerde, octrooi of niet.
Het verwarrende is dat tot 1925 beeldmateriaal nog het oude model toont. Deze prijscourant was al eerder te vinden op de site, en zou uit 1925 komen (dezelfde afbeelding als uit 1923):
Deze advertentie verscheen in “De Rijwielhandel”, 28 nov 1924:
En nogmaals in “De Rijwielhandel”, 27 mrt 1925:
De eerste afbeelding van het nieuwe model verschijnt in Eindhovensch dagblad 27 oktober 1924:
En nogmaals in het Eindhovensch dagblad 17 januari 1925:
De eerste afbeelding van het nieuwe model verschijnt in “De Rijwielhandel” van 3 april 1925:
Deze mooie advertentie was geplaatst in “De Rijwielhandel” van 22 mei 1925:
Dan verschijnt nog een interessante ontwikkeling, een verende voorvork. Deze komt uit “De Rijwielhandel”, 29 mei 1925. Interessant is ook het letter kettingwiel met daarin “Magnet”:
Nu is ook bekend van wanneer deze afbeelding stamt. Het komt uit “De Rijwielhandel” 12 juni 1925 en toont het volledige assortiment “Magnet” transport rijwielen van Velleman en Verdoner van dat moment:
Nogmaals de transportfiets met verende voorvork, “De Rijwielhandel”, 26 juni 1925:
Tot dusver de beschikbare afbeeldingen uit “De Rijwielhandel”.
In 1926 brandt de fabriek af. Een nieuwe fabriek wordt gebouwd aan de Asterweg, Amsterdam Noord. Velleman & Verdoner gaan van dan moment verder onder de naam “Magneet”. De onderstaande advertentie komt uit “Het volk dagblad voor de arbeiderspartij” 21 mei 1927, en toont de nieuwe fabriek aan de Asterweg, Amsterdam:
Prijscourant van Magneet uit 1927 (zie eerder artikel voor beter leesbare tekst):
Een zeer uitgebreide prijscourant van Magneet met daarin foto’s van de fabriek en assemblage van transportfietsen is te vinden in de documentatie bank van de vereniging “De Oude Fiets” (alleen toegankelijk voor leden). Opvallend is dat op de fabrikage foto’s, de transportfietsen uitgerust zijn met het generieke vijfpuntige stervormig kettingblad.
In 1928 brandt ook de nieuwe fabriek af. Hieronde is te zien hoe de fabriek wordt geblust met de stoomspuit op de blusboot van de brandweer op 5 juli 1928:
In plaats van een herbouw koopt Magneet een leegstaande fabriek aan de Groenesingel in Weesp.
In “De Nederlandse Rijwielhandel” van 16 januari 1931 verschijnt de volgende advertentie (met dank aan Gerrit voor de scans):
Interessant is dat de fiets nog steeds met letter kettingwiel wordt afgebeeld, terwijl de fabrieksfoto en ook de prijscourant uit 1927 meer generieke kettingwielen afbeelden.
Op 4 maart 1932 vraagt Magneet opnieuw een octrooi aan onder aanvraagnummer 60409. Dit maal voor het model kruisframe, bekend onder de naam “stafiets”. Het octrooi wordt verleend onder nummer 36034 op 11 juli 1935:
De tekst van het octrooi:
Aangezien de transportfiets volgens octrooi 15316 al in gebruik genomen werd rond de tijd dat de aanvraag van het octrooi werd ingediend, is aan te nemen dat de stafiets ook in 1932 op de markt kwam. Het is niet bekend of de stafiets samen met de reguliere versie met dubbele bovenbuis tegelijk geproduceerd is. Dit model kruisframe werd zowel op transportfietsen als op toerfietsen toegepast.
Van de volgende prijscourant is het jaartal onbekend. Het zal in ieder geval vanaf 1932 zijn:
Een voorbeeld van een Magneet stafiets uit 1934-35 in mijn collectie:
Na de inval van de Duitsers in Nederland krijgt Magneet het moeilijk: Verdoner is joods, en het bedrijf wordt ook als joods beschouwd en dus in de loop van de oorlog grotendeels ontmanteld. Verdoner duikt onder, Van den Berg oefent de leiding uit onder toezicht van een Duitse beheerder. In 1942 moet Magneet de gebouwen ontruimen om plaats te maken voor Fokker. Het inmiddels sterk gereduceerde bedrijf vindt een onderkomen aan de Achtergracht in Weesp.
Het is niet bekend of in of na de oorlog nog transportfietsen werden gemaakt door Magneet. Het is niet waarschijnlijk, aangezien alle gedateerde exemplaren van voor de oorlog zijn. Ook vervalt op 1 maart 1939 octrooi 15316 vanwege het niet betalen van een jaarcijns. Na de oorlog richtte Magneet zich voornamelijk op sportfietsen en brommers.
Jeroen
