alles over transportfietsen
In 1926 kondigde W.K.C. aan de import van W.K.C. rijwielen te hebben overgedragen naar A. Druyf & Co. en De Vrieze & Co. Over De Vrieze & Co. kon ik niets terugvinden. Met dank aan Aad Streng voor het vinden van de volgende advertentie:
De Vrieze & Co. importeerde dus zeker ook de transportfietsen van W.K.C.
Poelestraat 36 vandaag de dag: https://goo.gl/maps/H6oEdX9UfgmmqLiQ9
De advertentie van W.K.C. uit 1926:
Firma A. Druyf & Co. is met name bekend van de Maxwell transport- en bakfietsen. Het bedrijf is volgens Rijwiel.net opgericht in 1914. Volgens De Oude Fiets is het merk Maxwell in 1924 gedeponeerd. Echter maakte Maxwell al voor die tijd gebruik van die naam, echter nog niet voor transport- en bakfietsen. Dat begon pas in 1929. Voor de informatie over Maxwell transport- en bakfietsen, zie dit artikel.
Dit artikel gaat over de periode daarvoor.
1922
De eerste vermelding die ik ken van transportfietsen die ik heb gevonden zijn de onderstaande aankondigingen in het vakblad “De Rijwielhandel” over de stand van A. Druyf in de RAI:
1925
Uit de onderdelen prijscourant van A. Druyf. Zie de volledige prijscourant hier.
Volgens de achterkant van de folder maakte A. Druyf destijds zelf de frames, al is het niet duidelijk of dat voor de transportfietsen ook gold:
1926
In 1926 namen A. Druyf & Co. en De Vrieze & Co. de import van W.K.C. transport- en bakfietsen over van Jüncker & Co., zie het onderstaande bericht uit de Rijwielhandel, 1926 (zie eerder artikel over Jüncker & Co. / W.K.C. (t/m 1926)):
W.K.C. is een staalfabriek gevestigd in Solingen, zie: https://www.wkc-solingen.de/en/wkc/history. W.K.C. is met name een wapenfabrikant, maar produceerde ook rijwielen, waaronder deze bakfietsen en transportfietsen voor de Nederlandse markt die werden geimporteerd door Firma A. Druyf & Co.
Uit het vakblad “De Rijwielhandel”
1927
In 1927 betrekt A. Druyf het pand aan de Oudzijds Voorburgwal 131 (in de eerdere advertenties was dat nog nummer 133), Amsterdam:
En de transport- en bakfietsen:
Close-up:
Hier is duidelijk het W.K.C. crankstel te zien, die op de onderstaande afbeelding (uit 1932) in onderdelen wordt weergegeven. Het is een klokkenlager-achtig crankstel, te herkennen aan de belvormige stofkap aan de linker crank. Echter de echte Duitse klokkenlagers zijn spie-loos bevestigd. A. Druyf heeft deze crankstellen ook op Maxwell transport- en bakfietsen gebruikt tot 1932.
De W.K.C. bakfiets. Deze is identiek aan de afbeelding in de prijscourant van Jüncker & Co. uit 1926. Het is zelfs dezelfde afbeelding, behalve dat hieronder W.K.C. is toegevoegd op de bak.
1928
1929
In 1929 kwam W.K.C. in problemen vanwege de Depressie, waarna vervolgens Firma A. Druyf & Co. zelf (transport) rijwielen ging produceren onder de naam Maxwell.
Met name interessant is de brief die bij de folder zit, waarin wordt vermeldt dat voor het eerst transportfietsen en bakfietsen van eigen fabrikaat worden geleverd naast toerfietsen. Van Juncker is bekend dat zij (net als A. Druyf & Co., later Maxwell), W.K.C. transportfietsen importeerde uit Duitsland al sinds in ieder geval 1910 (zie folders in het archief van De Oude Fiets, alleen toegankelijk voor leden). Vanaf 1926 leverde Juncker dus transportfietsen uit eigen fabriek, waarvan hier een voorbeeld te zien is. In de folder hieronder ook de eerste bakfiets van Juncker zelf. Opvallend is dat deze nog is uitgerust op de afbeelding met een W.K.C. kettingwiel, net als de eerste Maxwell transport- en bakfietsen.
Deze folder wordt aangeboden op marktplaats in deze advertentie.
Online zoekende kwam ik deze transportfiets tegen. De fiets staat in het museum ’t Olde Maat Uus te Giethoorn, en was daar oorspronkelijk van de postbode. Met dank aan het museum voor deze foto’s die ik voor het artikel mocht gebruiken.
Wat direct opviel was het model “mohawk” frame. Het is niet zo’n model als dat van Eysink en Cyrus, maar eentje waarbij de onderste buis schuin omhoog loopt richting de zadelbuis. Dit is typisch voor jaren ’20 transportfietsen.
Hieronder een overzicht van de bekende transportfietsen met dit model mohawk frame:
Amstel, 192?:
Burgers, 1921, 1922 en 1925:
Burgers 1927:
De folders van 1917 en eerder, en die van 1929 tonen geen mohawk frame transportfietsen. Burgers produceert ook later nog toerfietsen met eenzelfde mohawk frame, maar alleen voor hogere modellen: https://burgers-enr.net/mohawk-overzichtjpg/. Die zijn daarom makkelijk te onderscheiden van de transportfiets modellen.
New Elswick (B-merk van Burgers) 1927:
De folder van New Elswick uit 1933 toont nog steeds hetzelfde model, maar met de beschrijving dat het rijwiel niet overeenkomt met de afbeelding en de bovenbuizen parallel lopen.
Nederlandsche Vlag Rijwielen, jaartal onbekend (mogelijk B-merk van Burgers):
Gazelle 1924:
Gazelle lijkt mohawk frames maar heel kort te hebben geproduceerd, want hij staat er niet in in de folders uit 1920 en eerder en ook niet vanaf 1925.
Het is dus vrij waarschijnlijk dat het een jaren ’20 fiets betreft. Precies hoe oud en welk merk is nog niet bekend. Het is in ieder geval het enige bekende exemplaar met zo’n model mohawk frame dat nog over is gebleven. En welk merk het ook is, het is in ieder geval dan zeker het oudste exemplaar van dat merk. Hopelijk kan er later nog eens onderzoek naar gedaan worden!
Dit artikel is bedoeld om de ontwikkeling van de transportfietsen van Velleman & Verdoner, later Magneet samen te vatten. Ik zal dit artikel aanpassen zodra meer informatie beschikbaar wordt.
Er was al het een en ander op de site te vinden onder prijscouranten (deze link, de link in het top menu is verouderd), maar er is nog veel onduidelijk door gebrek aan informatie. Doordat de fabrieken verschillende manieren zijn afgebrand is er veel verloren gegaan wat betreft oude documentatie. Maar via scans uit het blad “De Rijwielhandel” (met dank aan Theo de Kogel) is nu veel meer duidelijk geworden. Voor algemene geschiedenis van Velleman & Verdoner / Magneet, zie ook het artikel op Rijwiel.net. Een deel van de informatie hieronder komt ook uit dit artikel.
Vanaf 1909 verkopen Velleman & Verdoner fietsen onder het eigen merk “Magnet”. Dit zijn nog ingekochte fietsen. Vanaf 1922 begint de eigen productie.
Interessant is dat aanvankelijk in 1922 geadverteerd wordt onder de naam “Magneet” in de Rijwielhandel:
En iets later in 1922 in “De Rijwielhandel” onder de naam “The Magnet”:
De bovenstaande advertenties gaan nog over gewone fietsen.
De oudst bekende vermelding van “Magnet” transportfietsen is uit 1923. Deze advertentie komt uit “De Rijwielhandel”, 5 oktober 1923:
Hier op de site is ook al een prijscourant aanwezig uit het jaar 1923:
Interessant is de voordrager. Dit is een van de eerste zware voordragers, met verbinding aan de horizontale stuurbuis, voorvork en vooras. De onderstaande fiets heeft eenzelfde voordrager en is van rond die tijd, maar vermoedelijk van een ander merk:
Op 27 juni 1924 vragen Velleman & Verdoner het octrooi (aanvraag 27479) aan voor een geheel nieuw model transportfiets, waarbij met name een nieuwe constructie voor de voordrager en bevestiging aan de fiets wordt geintroduceerd:
Hieronder is de tekst uit het octrooi te lezen:
Het octrooi is verleend op 16 augustus 1926, onder nummer 15316. Het was tot nu toe onbekend wanneer dit model op de markt kwam. Uit de verschillende artikelen en advertenties van “De Rijwielhandel” is nu duidelijk dat dat al in 1924 het geval was, voor het Octrooi werd verleend. De oudste vermelding komt uit “De Rijwielhandel”, 31 oktober 1924:
Volgens het artikel was dit model dus toen “reeds geruimen tijd in den handel gebracht”. Ook interessant is de vermelding van “heeft een enkele firma aanleiding gegeven te trachten ons artikel, tenminste voor zoover zij hiervoor in staat was, te imiteeren”. Zouden ze hiermee richten naar Eysink, vanwege de Eysink Super Standaard? (oudst bekende exemplaar daarvan is van Sjoerd, uit 1925). Deze fiets heeft ook vaste verbindingen aan de horizontale stuurstang, en speciale nokken op de voorvork voor bevestiging van de voordrager. Natuurlijk is maar de vraag wie wie imiteerde, octrooi of niet.
Het verwarrende is dat tot 1925 beeldmateriaal nog het oude model toont. Deze prijscourant was al eerder te vinden op de site, en zou uit 1925 komen (dezelfde afbeelding als uit 1923):
Deze advertentie verscheen in “De Rijwielhandel”, 28 nov 1924:
En nogmaals in “De Rijwielhandel”, 27 mrt 1925:
De eerste afbeelding van het nieuwe model verschijnt in Eindhovensch dagblad 27 oktober 1924:
En nogmaals in het Eindhovensch dagblad 17 januari 1925:
De eerste afbeelding van het nieuwe model verschijnt in “De Rijwielhandel” van 3 april 1925:
Deze mooie advertentie was geplaatst in “De Rijwielhandel” van 22 mei 1925:
Dan verschijnt nog een interessante ontwikkeling, een verende voorvork. Deze komt uit “De Rijwielhandel”, 29 mei 1925. Interessant is ook het letter kettingwiel met daarin “Magnet”:
Nu is ook bekend van wanneer deze afbeelding stamt. Het komt uit “De Rijwielhandel” 12 juni 1925 en toont het volledige assortiment “Magnet” transport rijwielen van Velleman en Verdoner van dat moment:
Nogmaals de transportfiets met verende voorvork, “De Rijwielhandel”, 26 juni 1925:
Tot dusver de beschikbare afbeeldingen uit “De Rijwielhandel”.
In 1926 brandt de fabriek af. Een nieuwe fabriek wordt gebouwd aan de Asterweg, Amsterdam Noord. Velleman & Verdoner gaan van dan moment verder onder de naam “Magneet”. De onderstaande advertentie komt uit “Het volk dagblad voor de arbeiderspartij” 21 mei 1927, en toont de nieuwe fabriek aan de Asterweg, Amsterdam:
Prijscourant van Magneet uit 1927 (zie eerder artikel voor beter leesbare tekst):
Een zeer uitgebreide prijscourant van Magneet met daarin foto’s van de fabriek en assemblage van transportfietsen is te vinden in de documentatie bank van de vereniging “De Oude Fiets” (alleen toegankelijk voor leden). Opvallend is dat op de fabrikage foto’s, de transportfietsen uitgerust zijn met het generieke vijfpuntige stervormig kettingblad.
In 1928 brandt ook de nieuwe fabriek af. Hieronde is te zien hoe de fabriek wordt geblust met de stoomspuit op de blusboot van de brandweer op 5 juli 1928:
In plaats van een herbouw koopt Magneet een leegstaande fabriek aan de Groenesingel in Weesp.
In “De Nederlandse Rijwielhandel” van 16 januari 1931 verschijnt de volgende advertentie (met dank aan Gerrit voor de scans):
Interessant is dat de fiets nog steeds met letter kettingwiel wordt afgebeeld, terwijl de fabrieksfoto en ook de prijscourant uit 1927 meer generieke kettingwielen afbeelden.
Op 4 maart 1932 vraagt Magneet opnieuw een octrooi aan onder aanvraagnummer 60409. Dit maal voor het model kruisframe, bekend onder de naam “stafiets”. Het octrooi wordt verleend onder nummer 36034 op 11 juli 1935:
De tekst van het octrooi:
Aangezien de transportfiets volgens octrooi 15316 al in gebruik genomen werd rond de tijd dat de aanvraag van het octrooi werd ingediend, is aan te nemen dat de stafiets ook in 1932 op de markt kwam. Het is niet bekend of de stafiets samen met de reguliere versie met dubbele bovenbuis tegelijk geproduceerd is. Dit model kruisframe werd zowel op transportfietsen als op toerfietsen toegepast.
Van de volgende prijscourant is het jaartal onbekend. Het zal in ieder geval vanaf 1932 zijn:
Een voorbeeld van een Magneet stafiets uit 1934-35 in mijn collectie:
Na de inval van de Duitsers in Nederland krijgt Magneet het moeilijk: Verdoner is joods, en het bedrijf wordt ook als joods beschouwd en dus in de loop van de oorlog grotendeels ontmanteld. Verdoner duikt onder, Van den Berg oefent de leiding uit onder toezicht van een Duitse beheerder. In 1942 moet Magneet de gebouwen ontruimen om plaats te maken voor Fokker. Het inmiddels sterk gereduceerde bedrijf vindt een onderkomen aan de Achtergracht in Weesp.
Het is niet bekend of in of na de oorlog nog transportfietsen werden gemaakt door Magneet. Het is niet waarschijnlijk, aangezien alle gedateerde exemplaren van voor de oorlog zijn. Ook vervalt op 1 maart 1939 octrooi 15316 vanwege het niet betalen van een jaarcijns. Na de oorlog richtte Magneet zich voornamelijk op sportfietsen en brommers.
Jeroen
